“De essentie van het bestaan is de verbinding met de ander”
– Dirk de Wachter, Vlaamse psychiater en auteur –
Waken is liefdevol en aandachtig aanwezig zijn bij een stervende dierbare. Vaak ook in de stilte van de nacht. Het is een mooie en krachtige daad van verbinding en zorg. Je draagt jouw dierbare als het ware het leven uit. Sterven doe je alleen, toch voelt de stervende mens zich vaak rustiger en veiliger als er een vertrouwd iemand nabij is. Hoe kan je daar met je naasten invulling aan geven?
Waarom waken we en kan iedereen het?
Met waken stap je uit de drukte van het leven om in verbinding te zijn met je dierbare, wellicht anders dan je gewend bent. Het leven, het zijn, vertraagt en het kan lijken alsof er niets gebeurt. Toch speelt er waardevols af op een voor ons vaak niet waarneembaar niveau. Jouw dierbare transformeert van leven naar dood. Dit is het meest intense en grootse proces wat we als mens kunnen meemaken. En niet alleen jouw dierbare zit in een overgang, ook jij zal een nieuwe rol gaan vervullen als kind naar wees of van stel naar alleenstaand. En jouw dierbare sterft maar één keer, je kunt het niet nog eens overdoen. Het is betekenisvol om aanwezig te zijn bij dit waardevolle en met liefde gevulde proces. Toch kan niet iedereen zich daaraan overgeven en soms is het fysiek niet (meer) mogelijk. Ook komt het voor dat angst voor de dood in de weg staat om nabij te blijven. In dat geval kan je het benaderen als een uitnodiging om met het onvermijdelijke in contact te komen en de onbetreden hoeken van je hart te onderzoeken. Angst voor de dood komt vaak voort uit een gebrek aan kennis over het menselijk stervensproces. De workshop Liefdevol Levenseinde is een aanrader en biedt de nodige ondersteunende inzichten en kennis.
Wanneer begin je, hoelang duurt het waken en hoe hou je het vol?
Meestal begint het waken wanneer het de verwachting is dat jouw dierbare binnen enkele dagen zal overlijden. Voorspellingen zijn echter lastig te geven en heel soms komt iemand er zelfs weer even bovenop. Ook komt het voor dat iemand overlijd terwijl je net even weg bent naar het toilet. Het moment missen kan verdrietig zijn, toch is het meestal geen toeval. Soms geeft men zich gemakkelijker over wanneer men alleen is. De stervende mens kan tot op zekere hoogte het eigen sterfmoment bepalen.
Neem de tijd voor het waken; het is een kostbaar proces om samen te zijn. Om het vol te houden is zorgen voor jezelf essentieel. Zorg voor aflossing wanneer dat mogelijk is. Soms kan het proces veel langer duren dan ingeschat. Wanneer je niet in staat bent om (voortdurend) te waken, kan je de hulp inschakelen van een opgeleide vrijwilliger van de VPTZ: Vrijwillige Palliatieve Terminale Zorg, www.vptz.nl. Een stervensbegeleider inzetten is ook een waardevolle bijdrage. veelal is het mogelijk om een stretcher of een luie stoel naast het sterfbed te zetten afhankelijk van waar je bent zodat je in slaap kan vallen. Zelf waken op afstand kan door met je gedachten bij jouw dierbare te zijn.
Wat kan waken betekenen voor mijn dierbare en voor mijzelf?
Als je jouw dierbare middels waken het leven uitdraagt, ben je in verbinding met de ander en stel jij je open voor de diepe betekenis van aanwezig zijn. De meeste stervensprocessen verlopen relatief rustig. Sommigen sterven ondanks alle goede zorg en aandacht minder comfortabel als gehoopt. Ze zijn tot het laatst aan het strijden, omdat ze voor welke reden dan ook niet kunnen loslaten.
Waken is gemakkelijker als iemand een hoge leeftijd heeft bereikt, en men het naderend sterven (enigszins) aanvaardt en de dood vervolgens rustig intreedt. Niet alleen voeden we onze medemenselijkheid in waakzorg, ook zijn we al heilzaam aan het voorrouwen. Dit bevordert het proces van rouwen nadien. Goed afscheid nemen is van waarde om het verdriet dragelijker te maken. Achteraf kan je zo dankbaarheid voelen voor het rouwen, hoe moeilijk en zwaar het soms ook kan zijn.
Waaktips:
Er ZIJN
Het gaat er overigens niet zozeer om wat je doet; het voornaamste dat je kunt ‘doen’ is er ZIJN. Degene die gaat sterven heeft behoefte aan nabijheid, troost en liefde. Fijn wanneer je alle ballast van het leven af kan schudden en in het moment van waken verblijft. Er zijn verschillende dingen die we kunnen doen om onze aanwezigheid te tonen. Bijvoorbeeld herinneringen ophalen, mediteren, bidden, onze gedachten en gevoelens stil laten worden, zodat we volledig in het moment kunnen zijn.
Lezen of zacht zingen
Daarnaast is het voorlezen van een mooi gedicht, een verhaal of iets wat de persoon dierbaar is, een waardevolle manier om dankbaarheid te tonen. Zacht neuriën of een wiegelied zingen. Het kan een moment zijn van verbinding en troost, terwijl we onze aanwezigheid en steun laten zien.
Afscheidsrituelen
Een stervensbegeleider, geestelijk verzorger, ritueelbegeleider (of een voorganger van de eigen geloofsgemeenschap) kan een begeleidende taak hebben om te helpen loslaten, voor zowel de stervende als de naasten. Ondersteunend kan diegene ook een afscheidsritueel verzorgen. Een dergelijk ritueel – dat heel persoonlijk ingevuld wordt – schept rust en ruimte en biedt veerkracht in de tijd die komen gaat. Door een ritueel kan de stervende zowel jij als naaste meer vertrouwen bieden en vrede ervaren met de situatie.
Ondersteunen
Als naaste kun je iemands hand vasthouden, rustig toespreken, droge mond en lippen vochtig houden, een kaars aansteken, muziek zachtjes aanzetten. Soms reiken zorgorganisaties een zogenaamde Troostmand aan, met daarin materialen om het waken vorm te geven. Denk aan boeken over sterven, geurkaarsen, warme deken, een gedichtenbundel, handcrème e.d.
Vasthouden en loslaten
Iemand die dood gaat heeft als ‘opdracht’ dierbaren en het leven achter zich te laten. Voor sommigen is dat een moeilijke taak, want alles wat geliefd en bekend is valt weg. Er kan een spanningsveld zijn tussen de thema`s ‘vasthouden’ en ‘loslaten’. Soms kunnen naasten hun dierbare niet laten gaan. Omgekeerd kan de stervende soms geen afscheid nemen van de achterblijvers. Bijvoorbeeld vanwege zorgen of ze het wel gaan redden. Het is van belang dat de stervende voelt dat hij mag gaan en dat het goed gaat komen met de nabestaanden. Een aanmoediging van “Je mag gaan, het is goed zo.”, kan helpend zijn.
Tot slot
“Of er een goede dood is of niet,
wie zal het zeggen?
Maar laat er in ieder geval liefde zijn
de liefde met al haar talenten:
zo sterk als de dood
de Liefde met de dood
het enige en echte mysterie van het leven”
Uit: Voor bij het einde, -Marinus van den Berg-
